آندوسکوپی
بدن از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که بسیاری از آنها از بیرون قابل مشاهده نیستند اما حتی این بخشهای غیرقابل مشاهده هم مثل اعضای سطحی بدن، دچار بیماریهای مختلف میشوند و در این مواقع باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند. با توجه به این که این اعضای داخلی به راحتی برای معاینه در دسترس قرار ندارند، باید از روشی دیگر برای معاینه و آزمایش آنها استفاده کرد.
مرسومترین روشهایی که تاکنون برای این منظور به کار گرفته شده، روشهای تصویربرداری مثلا سیتیاسکن یا ام.آر.آی بودهاند اما این روشها هم محدودیتهایی دارند. به طور مثال اگر نیاز به نمونهبرداری از یک عضو داخلی شود، با این روشها نمیتوان نمونهبرداری کرد. به همین دلیل پزشکان دست به دامن ابزار دیگری میشوند که آندوسکوپ نامیده میشود و بسیاری از محدودیتهای روشهای قبلی را ندارد. این ابزار به طور گسترده در پزشکی مورد استفاده قرار میگیرد و انواع مختلفی از آن که هر کدام کاربرد خاصی دارند، در مراکز پزشکی وجود دارند.
آندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپ یک لوله باریک و انعطافپذیر با دوربینی بر یک سر آن است. این ابزار که از طریق برش جراحی یا از طریق دهان یا مقعد وارد بدن میشود،
آندوسکوپی برای بررسی بخشهای مختلف بدن، از جمله مفاصل، ریهها، مثانه، دستگاه گوارش و آپاندیس به کار میرود.
برخی از انواع آندوسکوپی نیاز به آمادگیهای مخصوص مثلا پاک کردن معده یا روده دارد. ممکن است پزشک از شما بخواهد پیش از انجام عمل چیزی نخورید یا ننوشید، یا برای شما مسهل تجویز کند.
افرادی که تحت آندوسکوپی قرارمیگیرند معمولا با داروهای آرامبخش تسکین داده میشوند تا درد و ناراحتیشان به حداقل برسد.
آندوسکوپ، وسیلهای است که توسط آن میتوان درون مری، معده و اثنیعشر را مشاهده نمود. آندوسکوپهای اولیه فقط از چند آینه و عدسی ساخته شده بودند اما از ۳۰ سال پیش، آنها جای خود را به دستگاههای حاوی فیبرنوری دادند که با استفاده از آنها، تصاویر بسیار واضح و روشنی از درون بدن بدست میآید.
آندوسکوپهای امروزی، بسیار پیشرفته بوده و بنابراین دارای قیمت زیادی هم میباشند. آنها دارای دوربینهای ویدیویی نیز میباشند که تصاویر را میتوان بطور مستقیم از یک مانیتور (تلویزیون) مشاهده نمود. این آندوسکوپها همچنین دارای لولههایی برای ساکشن یا کشیدن مایع درون معده به خارج، فرستادن هوا به داخل معده و بادکردن آن و عبور دادن وسایل خاصی برای نمونهبرداری (تکهبرداری یا بیوپسی) نیز میباشند.
آزمایش آندوسکوپی، دقیقترین و مفیدترین راه برای بررسی علل مختلف سوءهاضمه میباشد. این آزمایش، بهترین راه تشخیص زخمها و سرطان معده بوده و همچنین برای تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوری بسیار مفید میباشد.
انجام آندوسکوپی فقط به چند دقیقه وقت نیاز دارد. از آنجایی که لازم است در هنگام آندوسکوپی، معده شما خالی باشد، اگر قرار است آندوسکوپی در صبح انجام شود، شما باید بعد از اینکه شب قبل از آن شام خوردید، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسکوپی نخورید و به صورت ناشتا باشید. اگر هم قرار است آندوسکوپی در بعدازظهر انجام شود، شما باید بعد از اینکه یک صبحانه سبک میل نمودید، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسکوپی نخورید.
برای انجام آندوسکوپی، شما باید راحت بوده و بر روی سمت چپ خود دراز بکشید. به گلوی شما یک اسپری بیحس کننده زده میشود تا چیزی احساس نکنید. همچنین یک قطعه کوچک محافظ در بین دندانهای شما قرار داده میشود. این کار باعث میشود که دندانهای شما آسیبی نبیند و نیز دندانهای شما هم به آندوسکوپ صدمه نزنند. وقتی که شما آماده بودید، پزشک، سر آندوسکوپ را روی زبان شما قرار داده و آن را به سمت گلو میبرد و از شما میخواهد که آن را قورت دهید، با این کار، مری باز شده و آندوسکوپ داخل آن میشود و سپس به سمت پایین و معده میرود. در طی این مدت، یک پرستار دایماً مراقب شما خواهد بود و با یک ساکشن (مکننده بزاق شما را که در دهانتان جمع شده را بیرون میکشد (مانند وسیلهای که در دندانپزشکی وجود دارد). وقتی که سر آندوسکوپ وارد معده شد، از طریق یک لوله که در آندوسکوپ قرار دارد، معده باد میشود تا مشاهده داخل آن بهتر انجام شود. در صورت مشاهده موارد مشکوک، پزشک ممکن است اقدام به نمونهبرداری (تکهبرداری یا بیوپسی) نماید که این کار، کاملاً بدون درد میباشد. وقتی که کار پزشک تمام شد، آندوسکوپ به بیرون کشیده میشود.
در طی انجام آندوسکوپی، اشکالاتی که ممکن است برای شما ایجاد شوند عبارتند از: احساس فشار در گلو و گاهی اوقات احساس ناراحتی در شکم و آروغ زدن (به خاطر هوایی که به داخل معده فرستاده میشود). در هنگام داخل کردن نوک آندوسکوپ به سمت گلو، ممکن است شما یکی دوبار آروغ بزنید که این یک واکنش طبیعی میباشد.
لولهای از فیبر نوری
ساختمان اکثر آندوسکوپها از یک یا چندین رشته فیبرنوری تشکیل میشود که درون لولهای پلاستیکی قرار گرفتهاند و در مجموع شکل یک شیلنگ را به وجود میآورند. در انتهای این لوله هم یک عدسی وجود دارد که امکان مشاهده بخشهای مختلف را فراهم میکند. پس از وارد کردن این لوله به داخل یکی از محفظههای بدن اطلاعات و تصاویر داخلی، بهوسیله فیبر نوری ازاین عدسی داخلی به سمت عدسی دیگری که انتهای دیگر لوله قرار دارد فرستاده میشود. عدسی اخیر که عدسی خارجی است در انتهایی از لوله قرار دارد، که در دست پزشک است. اطلاعات از طریق این عدسی به یک مونیتور یا صفحه تلویزیونی فرستاده میشود تا پزشک روی این صفحه تصاویر درون اعضا را ببیند.
با توجه به اینکه به طور طبیعی درون حفرات و اعضای داخلی بدن تاریک است و قابل مشاهده نیست، در انتهای داخلی آندوسکوپ یک منبع نوری قوی کار گذاشته میشود تا فضای داخلی اعضا را روشن کند و به این ترتیب امکان مشاهده ساختمانهای داخلی را فراهم آورد.
نرم یا سخت
به طور کلی دو دسته آندوسکوپ وجود دارد؛ آندوسکوپهای نرم یا انعطافپذیر و آندوسکوپهای سخت یا انعطافناپذیر. برای اکثر مقاصد تشخیصی از آندوسکوپهای نرم استفاده میشود. این آندوسکوپها که لولههای باریکتری نسبت به انواع سخت دارند، به میزان بیشتری در اعضای بدن وارد میشوند، طول بیشتری دارند و با توجه به انعطافپذیری و قطر کمتر، آسیب کمتری به اعضا وارد میکنند. به طور کلی در استفاده از آندوسکوپهای انعطافپذیر و نرم، پزشک و بیمار هر دو راحتتر هستند.
برعکس، آندوسکوپهای سخت معمولا ضخیمتر هستند و کمتر هم مورد استفاده قرار میگیرند اما به هر حال گاهی مزایایی دارند که در آندوسکوپهای نرم وجود ندارد. به طور مثال اگرچه با آندوسکوپهای نرم هم امکان نمونهبرداری و اقدامات درمانی وجود دارد اما این قبیل کارها با آندوسکوپهای سخت معمولا راحتتر انجام میشوند. با توجه به این مسائل، تنها پزشک معالج است که میتواند با توجه به شرایط بیمار، بیماری زمینهای و هدف از انجام آندوسکوپی، نوع آندوسکوپ مورد نظر را تعیین کند.
کدام اعضا
امروزه آندوسکوپهای مختلفی طراحی شدهاند که هر یک از آنها برای بررسی و مشاهده قسمت خاصی از بدن بهکار میروند. احتمالا وقتی اسم آندوسکوپی را میشنوید شما به طور ناخودآگاه یاد بیماریهای معده میافتید و لولهای را در ذهن میآورید که قرار است از دهان وارد شود، به معده برسد و بخشهای مختلف معده را بررسی کند اما امروزه تعداد آندوسکوپها بسیار بیشتر از گذشته شده و بسیاری از دیگر قسمتهای بدن را هم میتوان با وسایل مشابه بررسی کرد. به طور مثال، آندوسکوپهایی وجود دارند که از دهان وارد میشوند و به مجرای هوا یا همان نای میرسند تا مجاری هوایی را بررسی کنند.
به این آندوسکوپها در اصطلاح پزشکی برونکوسکوپ میگویند. از طرف دیگر آندوسکوپهایی وجود دارند که میتوانند از راه بینی وارد شوند، به دریچههای سینوسها برسند، به داخل سینوسها بروند و در نهایت بخشهای مختلف سینوسها را بررسی کنند. آندوسکوپهای دیگری هم وجود دارند که از راه مجرای ادرار وارد میشوند و مثانه را مورد بررسی قرار میدهند. به این آندوسکوپها در اصطلاح پزشکی سیستوسکوپ میگویند. آندوسکوپهای خاصی هم وجود دارند که از مقعد وارد میشوند و بخشهای مختلف روده بزرگ را قابل مشاهده میسازند. به این آندوسکوپها، کولونوسکوپ میگویند اما انواع کوتاه تر آنها رکتوسکوپ نامیده می شوند چرا که فقط بخش انتهایی روزه بزرگ که رکتوم نامیده می شود را بررسی می کنند.
علاوه بر این، انواع مختلف دیگری از آندوسکوپها هم وجود دارد. به طور مثال در حال حاضر حتی میتوان داخل مفاصل را با همین روش مورد مشاهده قرار داد. در این موارد پوست روی مفصل را پس از بیحسی سوراخ میکنند و آندوسکوپ را از طریق پوست به داخل مفصل میرسانند تا بتوانند فضای داخل مفصل را ببینند. به این آندوسکوپها، آرتروسکوپ میگویند. آندوسکوپهایی برای مشاهده داخل رحم و حتی داخل فضای شکم هم وجود دارد. شاید بتوان گفت حتی آنژیوگرافی هم در اصل نوعی آندوسکوپی است اما به هر حال مکانیسم عملکرد آنژیوگرافی با آندوسکوپهایی که تاکنون گفتیم، به طور قابل توجهی متفاوت است.
برای چه کسانی؟
این که چه فردی به انجام آندوسکوپی نیاز دارد، تنها به نظر پزشک متخصص بستگی دارد. درضمن تنها پزشک متخصص است که میتواند مشخص کند باید از چه نوع آندوسکوپی برای بیمار استفاده شود. سعی کنید تصمیمگیری درباره این مسائل را به پزشک خود محول کنید اما بعضی از اندوسکپی ها باید به طور منظم و در فواصل زمانی مشخص تکرار میشوند. از این قبیل کولونوسکپیها به آلونوسکوپی (آندوسکوپی روده بزرگ از راه مقعد) می توان اشاره کرد که توصیه می شود بعد از ۵۰سالگی هر ۵سال یک بار انجام شود.
● اگر قرار است برای شما آندوسکوپی انجام شود،نکات زیر را رعایت فرمایید:
▪ در صورتی که به بیماریهایی مثل هپاتیت یا ایدز مبتلا هستید، حتما پیش از انجام اندوسکوپی این موارد را به پزشک خود اطلاع دهید؛ چرا که پزشکان به منظور پیشگیری از انتقال این بیماریها از یک فرد به فرد دیگر، برای مبتلایان به این بیماری ها از اندوسکوپهای مخصوص این بیماران استفاده میکنند.
▪ قبل از انجام هر گونه اندوسکوپی، تمام داروهای مصرفی را به اطلاع پزشک معالج خود برسانید؛ به ویژه درباره داروهای ضدانعقاد، ممکن است پزشک ترجیح بدهد یک یا چند روز قبل از انجام اندوسکوپی، بعضی داروهای شما قطع شوند.
▪ اگر به اختلالات خونریزی دهنده مبتلا هستید، حتما این موضوع را به اطلاع پزشک برسانید، تا اقدامات لازم را برای مقابله با خطرات احتمالی مهیا کند.
▪ هر زمان که برای انجام اندوسکوپی مراجعه میکنید، تمام مدارک پزشکی خود را همراه داشته باشید.
▪ روز انجام اندوسکوپی تنها به بیمارستان یا محل انجام اندوسکوپی مراجعه نکنید و حتما کسی را با خود همراه داشته باشید.
▪ نگران درد و ناراحتی نباشید. پزشکان برای تخفیف درد و ناراحتی بیماران معمولا از داروهای مسکن، مخدر یا خوابآور به میزان لازم استفاده میکنند تا انجام این اقدامات برای بیمار قابل تحمل باشد.
▪ در برخی اندوسکوپیها لازم است بیمار چند ساعت ناشتا باشد یا پیش از انجام اندوسکوپی از روشهایی مثل تنقیه استفاده کرده باشد. درباره نیاز به انجام چنین اقداماتی حتما با پزشک خود مشورت کنید و تمام توصیههای او را عمل کنید تا زمان اندوسکوپی مشکلی برای شما ایجاد نشود.
▪ برخی اوقات طی انجام اندوسکوپی نمونههایی از بافتهای داخلی برداشته میشود. این نمونهها از سوی خود بیمار یا از سوی پزشک مربوطه به بخش پاتولوژی فرستاده میشود تا زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد و از روی آن، بیماری تشخیص داده شود. پیگیر نتیجه نمونهبرداریهای خود باشید.
▪ گاهی لازم است بیمار ساعاتی پس از انجام اندوسکوپی در بیمارستان یا محل اندوسکوپی تحت نظر بماند. این موارد را در برنامهریزی زمانی خود لحاظ کنید.
▪ پس از انجام اندوسکوپی اگر دچار هر مشکلی نظیر خونریزی، درد بیش از حد، تهوع و استفراغ یا تب شدید، هر چه سریعتر مساله را با پزشک خود در میان بگذارید.
آندوسکوپی سینوس
پیشرفت تازه در درک علل سینوزیت و اهمیت دهانه سینوسها در ایجاد و تداوم بیماری ، همگام با پیشرفت های حاصل شده در اپتیک آندوسکوپی ، استفاده از تجهیزات و سی تی اسکن باعث شده تا جراحی آندوسکوپیک سینوس برای سینوزیت مزمن و سایر اختلالات مرتبط با سینوسهای اطراف بینی به سرعت مقبولیت پیدا کند .البته از بسیاری جهات روش های قدیمی تر جراحی سینوس و تکنیک های آندوسکوپیک یکدیگر را تکمیل می کنند .
اندوسکوپی سینوس ۲ کابرد دارد :
– الف : تشخیص بیماریها
– ب : درمان بیماریها-الف : آندوسکوپی تشخیصی :متخصص گوش و حلق و بینی توسط وارد کردن لنز آندوسکوپ داخل بینی و مشاهده دهانه سینوسها می تواند بیماریهای بینی و سینوس را تشخیص دهد .
در صورت رؤیت ترشحات چرکی در دهانه سینوس ، سینوزیت چرکی مزمن تشخیص داده می شود . و نیز در صورت وجود ضایعه مادرزادی انحراف استخوان تیغه وسط بینی با استخوانهای اطراف دهانه سینوس ، آنها را تشخیص دهد .
گاهی نیز توسط آندوسکوپی بینی و سینوس می توان مکان خون ریزی های بینی را در خون ریزی های مزمن بینی تشخیص داد . در مواردی که بینی دچار انسداد شده باشد . می توان با مشاهده مستقیم داخل بینی به بررسی علل احتمالی انسداد پرداخت .
هم چنین برای موارد پیگیری و بررسی عود بیماریها یا تومورهای بینی و سینوس می توان از آندوسکوپ استفاده گرفت .
-ب : آندوسکوپی درمانی :تا به امروز بیماریهای مختلف بینی و سینوس و بیماریهای ساختمانهای اطراف بینی و سینوس توسط آندوسکوپی درمان می شوند .شایع ترین بیماری ، سینوزیت مزمن می باشد که توسط آندوسکوپ درمان می شود .
در بیماری سینوزیت مزمن ، با توجه به اینکه امروزه نقش اختلال در دهانه سینوس ها در ایجاد بیماری به اثبات رسیده است ، جهت درمان قطعی سینوزیت می بایست علت اصلی سینوزیت درمان شود تا ترشحات سینوسها به راحتی بتوانند وارد بینی شوند و در اثر محصور شدن در سینوس ها دچار عفونت مزمن نگردند.جهت حرکت ترشحات در هر سینوس به سمت دهانه آن می باشد . در روش های قدیمی بدلیل آنکه تخلیه ترشحات سینوسها از طریق غیر از دهانه سینوس صورت می گرفت و دهانه سینوس باز نمی شد بیمار مجدداً دچار عود علائم می گردید .آندوسکوپی سینوس هم چنین در بیمارانیکه به عفونت های حاد عود کننده سینوس مبتلا هستند نیز بکار می رود . کسانی که سه تا چهار بار در سال دچار عفونت حاد سینوس می شوند برای جراحی آندوسکوپی معرفی می گردند .
بیماران مبتلا به پولیپ های بینی ناشی از آلرژی بینی ممکن است از سر درد ، انسداد بینی ، اختلال در بویایی ، خون ریزی بینی و یا درد صورت شکایت داشته باشند . اینها بعد از آنکه آلرژی آنها با درمان طبی کنترل شد ، کاندید جراحی آندوسکوپی سینوس محسوب می شوند .جراحی آندوسکوپی سینوس هم چنین برای نمونه برداری از توده ها یا تومورهای بینی جهت تشخیص بافت شناسی با حداقل آسیب به بینی و سینوس بکار میرود . هم چنین این روش برای برداشتن درمان کننده قطعی تومورهای بینی و سینوس عمدتاً تومورهای خوش خیم و بعضی موارد تومورهای بد خیم کاربرد دارد .سایر اعمال آندوسکوپی سینوس ، کنترل خون ریزی بینی می باشد . خون ریزی بینی بطور عمده در قسمت جلوی بینی اتفاق می افتد اما گاهی شریانی که در قسمت عقب حفره بینی قرار دارد و دچار خون ریزی می شود که با پانسمان های معمولی کنترل نمی شوند که در این حالت متخصص گوش و حلق و بینی توسط اندوسکوپی سینوس ، محل شریان آسیب دیده را شناسایی می کند و سپس خون ریزی از شریان کنترل می کند .
توسط آندوسکوپی بینی و سینوس می توان اجسام خارجی را که داخل بینی و یا سینوس رفته باشند پس از مشاهده مستقیم آنها بدون آسیب به اطراف برداشت .تکنیک آندوسکوپیک را می توان برای اعمال جراحی خارج از بینی و سینوس نیز بکار برد . به عنوان مثال در اعمال جراحی چشم پزشکی با همکاری متخصص گوش و حلق و بینی برای برای بیمارانیکه دچار آب ریزش چشم بدلیل انسداد مجاری اشکی شده اند می توان توسط اندوسکوپ از داخل بینی مجرای اشکی را پیدا کرد و پس از برداشتن استخوان و بافت روی آن ارتباط مجرای اشکی را به داخل بینی مجدداً باز نمود و از برش بر روی پوست صورت خودداری کرد .
هم چنین برای بیمارانیکه بدلیل پرکاری تیروئید مبتلا به گریوز شده اند و چشم آنها از حدقه بیرون زده شده است ، می توان با برداشتن استخوان حد فاصل بینی و حفره چشم ، فشار بر روی چشم را کم کرد .آندوسکوپی سینوس در جراحی نوزادان و کودکان نیز کاربرد دارد . در حالی که نوزادان با انسداد بینی به دلیل عدم باز بودن قسمت عقب بینی دچار اشکال در تنفس از طریق بینی شده اند می توان پس از تشخیص توسط جراحی آندوسکوپی سینوس به درمان آن پرداخت .
آندوسکوپی سینوس در جراحی های قاعده جمجمه نیز کابرد دارد . در کسانی که ارتباط بین قاعده جمجمه و بینی به دلایل مانند آسیب ها و یا مادرزادی باز شده است و باعث خروج مایع مغزی نخاعی به بینی می شود ، می توان پس از شناخت مکان آسیب توسط آندوسکوپ به ترمیم آن پرداخت .
گاهی نیز در اثر تصادفات شدید ، قطعه ای از استخوان می تواند بر روی عصب بینایی فشار وارد آمد که برداشتن آن نیاز به عمل جراحی وسیع بر روی صورت و قاعده جمجمه می باشد . این عمل می تواند توسط آندوسکوپ پس از پیدا کردن مسیر عصب بینایی ، قطعه استخوان را از روی عصب برداشت .