خانه بهداشت
محیطیترین واحد روستائی ارائه خدمت در نظام شبکههای بهداشتی درمانی کشور است. هر خانه بهداشت بسته به شرایط جغرافیایی – به ویژه امکانات ارتباطی و جمعیت – یک یا چند روستا را در پوشش خدمات خود دارد. در خـانه بهداشت فقط یک رده شـغلی از کارکنـان بهـداشـت خـدمـت میکننـد بر حسب جنس « بهورز مـرد » یـا « بهورز زن » نامیـده میشوند که بومی بودن آنها و اسکان در روستای اصلی یا روستای قمر، از شرایط ضروری است. جمعیت تحت پوشش یک بهورز به طور متوسط حدود ۱۰۰۰ نفر است.
مرکز بهداشتی درمانی روستائی
مرکز بهداشتی درمانی روستائی، تنها واحد پزشکی دولتی مستقر در مناطق روستائی است که بوسیله پزشک عمومی اداره میشود این واحد ضمن نظارت بر فعالیت خانههای بهداشت و هدایت آنها، در ارتباط با بیمارستان شهرستان نیازهای درمان تخصصی و بستری جمعیت تحت پوشش خود را تأمین میکند.
پایگاه بهداشت
عبارت است از یک واحد بهداشتی که در محدوده شهرها واقع شدهاند و جمعیتی حداکثر معادل۱۲۵۰۰ نفر را تحت پوشش دارند و خدمات بهداشتی به این جمعیت ارائه میدهند. این پایگاه بهداشت چنانچه در درون فضای مرکز بهداشتی درمـانی مستقر باشد به عنوان پایگاه بهداشت ضمیمه و در غیر اینصورت پایگاه غیر ضمیمه نامیده میشود.
چنانچه یک روستایی که دارای خانه بهداشت میباشد به شهر تبدیل گردد این خانه بهداشت به پایگاه بهداشت تبدیل میشود و تا زمانی که بهورز در آن واحد شاغل میباشد خدمات توسط بهورزان ارائه میگردد و به عنوان پایگاه بهداشت ستاره دار محسوب میگردد و زمانی که به هر دلیلی (تغییر عنوان ، بازنشستگی و …) ردیف سازمانی وی بلاتصدی گردید به جای بهورز کاردان استخدام میگردد و از پایگاه بهداشت ستارهدار به پایگاه بهداشت تبدیل میگردد و کلمه ستارهدار حذف میگردد.
مرکز بهداشتی درمانی شهری
این واحد برحسب تراکم جمعیت، یک یا چند پایگاه بهداشت شهری را تحت پوشش خواهد داشت. کلیه وظایفی را که مرکز بهداشتی درمانی روستائی در مقابل خانههای بهداشت تابعه دارد، این مرکز در مقابل پایگاههای بهداشت شهری خواهد داشت تفاوت عمده این واحد با مرکز بهداشتی درمانی روستایی در مراجعه مستقیم بیماران به این مرکز است مراجعه بیمار به این مراکز لازم نیست حتماً از طریق ارجاع از پایگاههای بهداشت صورت گیرد.
مرکز بهداشتی درمانی شهری – روستائی
در بسیاری از شهرها، خانههای بهداشت مجاور شهر و یا روستاهای نزدیک به شهر به ناچار در پوشش یک یا چند مرکز بهداشتی درمانی شهری قرار داده شده است این گونه مراکز در واقع هر دو نقش را بعهده دارند و مراکز بهداشتی درمانی شهری – روستائی نامیده میشوند.
تسهیلات زایمانی
در برخی از مراکز بهداشتی درمانی روستائی که در مسیر طبیعی چند مرکز بهداشتی درمانی دیگر قرار گرفته باشد، بطوریکه گلوگاه عبور جمعیتی حدود ۲۰ هزار نفر تلقی گردد، مشروط بر این که فاصله این محل تا نزدیکترین شهری که بیمارستان یا زایشگاه دارد (با استفاده از اتومبیل) از یک ساعت بیشتر باشد، میتوان بخشی به نام تسهیلات زایمانی ضمیمه مرکز بهداشتی درمانی روستائی شبانهروزی یا شهری شبانهروزی ایجاد میگردید. چنانچه هنوز این واحد فعال باشد به فعالیت خود ادامه میدهد ولی در حال حاضر واحد جدید تسهیلات زایمانی تعیین و راهاندازی نمیگردد.
مرکز بهداشت شهرستان
مرکز بهداشت شهرستـان واحـدی است که اولیـن سطـح تخصصی یعنـی کارشنـاسی خدمات مختلف بهـداشتی را شـامل میشـود.
شیفت کاری
در تعیین شیفت کاری مراکز بهداشتی درمانی، ارائه سرویس در حداکثر ۸ ساعت کاری را یک شیفت، حداکثر ۱۶ ساعت کاری را دو شیفت و بیش از ۱۶ ساعت کاری را شبانهروزی محاسبه مینمایند.
وضعیت مستقل و غیرمستقل
مستقل شامل واحدی است که دارای تشکیلات و محل فعالیت مستقل باشد. غیرمستقل به واحدی گفته میشود که در داخل واحد دیگری قرار داشته و از امکانات اداری، مالی و پرسنلی واحد مذکور استفاده نماید.
