نفخ چیست؟

نفخ نشانه چیست ؟

یک ظرف بستنی وانیلی ، یک ظرف ژله توت فرنگی ،‌یا چند لقمه پنیر خامه ای می خورید ؛ اما آنقدر که شما لبنیات دوست دارید ، آنها شما را دوست ندارند . حتی خوردن مقدار بسیار کمی از آنها ،‌معده شما را آکنده از هوا کرده و ناراحت می کند .
این حالت نفخ و احساس بادکردگی و ناراحتی بعد از خوردن مواد لبنی را پزشکان عدم تحمل لاکتوز می نامند . یعنی معده قادر به هضم لاکتوز یا قند شیر ، نیست .

متأسفانه ، اکثر بزرگسالان تا حدی دچار این عارضه هستند . هر چه سن بالاتر می رود ، لاکتوز کمتری در بدن تولید می شود که این آنزیم برای هضم لاکتوز لازم است . بدون لاکتاز ، قند شیر هضم نشده تخمیر می گردد و تولید گاز می کند . این گاز جمع شده و نفخ می سازد . مواد غذایی دیگری که سخت هضم می شوند مثل حبوبات ، آجیل ، دانه های گیاهی ، میوه ها ، کلم دلمه ای ، جو ، عسل و مخمر هم تولید گاز کرده و معده را باد می کنند .
آلرژی های غذای نیز باعث نفخ می شوند ، ولی در اینجا واکنش دستگاه ایمنی عامل آن است و تمام بدن را گرفتار می کند و معمولاً کهیر و آبریزش از بینی نشانه های عمده آن است .

اگر دستگاه گوارش شما حساس است ، یعنی حالتی که آن را روده تحریک پذیر می گویند ، شیر ، حبوبات و دیگر غذاهای دیرهضم مشکل آفرین تر می شوند . در این حالت اعصاب به غذاهای تحریک کننده شدیدتر پاسخ داده و گرفتگی ماهیچه های دیواره روده بزرگ را به وجود می آورند . محتویات روده نمی تواند پیش تر برود و یبوست عارض می شود و روده را متورم می کند . با تخمیر روده گاز تولید شده و نفخ به وجود می آید .

اگر تند غذا می خورید همراه آن مقداری هوا می بلعید که در روده نفخ می شود .
نفخ طولانی همراه با درد نشاندهنده چندین بیماری گوارشی است ، از جمله انسداد روده یا کلیه ، التهاب آپاندیس ، وجود سنگ کیسه صفرا ، زخم مهای گوارشی و تومور است .

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم ؟

-بیش از سه روز نفخ زیاد بدون دلیل وجود داشته باشد .
-درد شکم همراه با نفخ وجود داشته باشد .

درمان نفخ

بعد از غذا پیاده روی کنید . ورزش علاوه بر تحریک حرکت محتویات روده هورمون های تحریک کننده فعالیت روده را نی‌ز آزاد می کند .
قرص بخورید . برای از بین بردن نفخ ، از قرص سیمتیکون استفاده کنید که حباب های گاز را در دستگاه گوارش از بین می برد .
چای گیاهی بنوشید . برای رفع درد نقطه ای ناشی از نفخ ، یک فنجان چای نعناع ، بابونه و یا رازیانه بنوشید .

غذاهای فیبردار بخورید . غذاهای فیبردار محتویات روده را نرم کرده و نفخ ناشی از گرفتگی روده را برطرف می کند با خوردن سبزیجات و غلات سبوس نگرفته فیبر را به برنامه غذایی خود بیفزایید ؛ اما نشاسته گندم خود ممکن است باعث نفخ شود و می توان به جای آن از نشاسته برنج و سیب زمینی استفاده کرد که قابل تحمل تر هستند . یا روزی یک قاشق متاموسیل همراه با آب میوه بخورید . متاموسیل در برخی افراد ایجاد گاز می کند . ولی در بیشتر افراد مفید است .

چیزهای محرک نخورید . قهوه ، چای و شکلات لوله گوارش را بیشتر تحریک می کنند . چربی نیز دیرهضم است و ممکن است گرفتگی روده را تشدید کند و باعث ایجاد نفخ شود .
لبنیات را با احتیاط بخورید . صرفاً به خاطراینکه شیر ایجاد نفخ می کند نباید لبنیات را کنار گذاشت . می توانید شیر بدون لاکتوز ، که شیرین تر است ، بخورید یا لاکتاز مایع به لبنیات خود بیفزایید . ماست و برخی انواع پنیر مقدار کمی لاکتوز دارند و خوردن آنها مشکل چندانی ایجاد نمی کند .

غذاهای داغ یا سرد نخورید . همراه با غذاهای بسیار داغ یا بسیار سرد مقداری هوا می بلعید . جویدن آدامس هم باعث خوردن هوا می شود و بهتر است از آن صرف نظر شود .
آهسته غذا بخورید . وقتی سریع غذا می خورید ، کمی هم هوا همراه با لقمه هایتان فرو می دهید . با آهسته تر و جویده تر خوردن غذا هوای کمتری خورده و لقمه را با بزاق خیس می کنید . بزاق آنزیمهایی دارد که غذا را قبل از ورود به معده آماده تجزیه می کند .
مکمل پیش از قاعدگی بخورید . شکم زنان پیش از زمان قاعدگی انباری از مایعات می شود . زنانیکه ویتامین B – کمپلکس و کلسیم و منیزیم می خورند کمتر دچار نفخ می شوند .

مواد نفخ آور را یادداشت کنید . اشخاص مختلف واکنش های متفاوت نسبت به غذاها نشان می دهند . فهرستی از موادی که برای شما ایجاد نفخ می کنند تهیه کنید تا بتوانید برخی از آنها را کم یا حذف کنید .
به پزشک مراجعه کنید . نفخ می تواند علامت یک بیماری جدی گوارشی باشد . اگر هیچ یک از موارد بالا مؤثر نشد ، برای معاینه کامل نزد پزشک خود بروید .

نفخ شکمی یکی از شکایات شایع در جامعه است که به احساس ورم و پری شکم به‌علت افزایش میزان گاز در روده کوچک یا کندی انقباضات عضلانی و حرکات مجاری گوارش اطلاق می‌شود.
حالت نفخ اغلب خود را به شکل اتساع شکم، درد شکمی، صدای غرغر شکم، باد گلو، بوی بد دهان، سیری زودرس، تهوع و افزایش دفع گاز از مخرج نشان می‌دهد. دفع گاز از مخرج درصورتی‌که به بیشتر از ۲۵مرتبه در روز برسد غیرطبیعی است.
به‌طور کلی یک روده نرمال روزانه ۷ تا ۱۰ لیتر گاز تولید می‌کند و بیشتر گازهای تولید شده در داخل خون جذب می‌شود و فقط ۶۰۰‌میلی‌لیتر از گازها بیرون رانده می‌شود که عمده‌ترین گاز تولید شده نیتروژن است که حدود ۹۰درصد گازهای دفعی را تشکیل می‌دهد. اغلب علل ایجاد نفخ شامل موارد ذیل است:

تجمع مایعات و گاز روده، هضم نامنظم، تخمیر باقی مانده غذا در روده، پرخوری، حساسیت غذایی، مصرف غذاهای چرب به‌علت تاخیر در تخلیه معده، سندرم روده تحریک‌پذیر، عدم‌تحمل مواد غذایی مانند عدم‌تحمل لاکتوز (قند شیر) و فروکتوز (قند میوه‌ها)، بلع هوا ، انسداد یا عفونت دستگاه گوارش، خالی شدن سریع معده، مصرف مواد غذایی تولید‌کننده گاز (حبوبات، سبزیجات و میوه‌های خام )، یبوست، اضطراب، مصرف برخی آنتی بیوتیک‌ها و مسهل‌ها، آلودگی به انگل‌های روده‌ای مانند کرم آسکاریس، عفونت‌های قارچی که باعث اسهال و نفخ می‌شود مانند کاندیدا آلبیکانز.

مشکلات و بیماری‌های مرتبط با نفخ

نفخ در اغلب موارد مشکلی ساده است اما در موارد محدودی می‌تواند علامتی از یک بیماری باشد. نفخ گاهی اوقات در اثر شکل‌گیری یک تومور، ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری سلیاک، سیروز کبدی، انسداد روده یا سایر بیماری‌های مهمی که اعضای گوارشی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، بروز می‌کند. همچنین نفخ می‌تواند نشانه برخی بیماری‌ها مانند آپاندیسیت، سنگ کیسه صفرا و یا سرطان معده باشد. گروهی از اختلالات حرکتی دستگاه گوارش که از بیماری‌های غیرگوارشی و گوارشی منشأ می‌گیرند، نیز باعث ایجاد نفخ می‌شوند به‌عنوان مثال دیابت، بیماری‌های تیروئیدی و بیماری‌های التهابی روده می‌توانند ایجاد نفخ کنند. عفونت‌های روده‌ای از دیگر عوامل ایجاد نفخ هستند.

رشد بیش از حد باکتری‌ها در داخل روده و برخی بیماری‌های انگلی و همچنین وجود میکروب هلیکوباکترپایلوری که خود عاملی برای زخم معده است، می‌تواند باعث ایجاد نفخ شود. بلع هوا، اختلال در هضم غذاها، عدم‌تحمل قند لاکتوز و یبوست نیز ایجاد نفخ می‌کنند. در یبوست اختلال در حرکات روده و کند بودن آن باعث تجمع گاز شده و اختلال در دفع گاز باعث ایجاد درد و ناراحتی و نفخ در روده می‌شود. در برخی موارد ممکن است، میزان گازی که در افراد طبیعی ایجاد مشکل نمی‌کند در برخی دیگر ایجاد ناراحتی کند. بنابراین روده این افراد تحریک‌پذیرتر از سایرین بوده و گاز معده با میزان کم نیز آنها را دچار مشکل می‌کند.

نفخ بیشتر در زنان بروز می‌کند و می‌تواند یکی از علائم طبیعی قاعدگی باشد که علت آن هم تغییر در سطح هورمون‌های بدن و افزایش احتباس آب و نمک در بافت‌های بدن، پیش از قاعدگی است.نفخ شکم می‌تواند منجر به آسیب‌های مجاری معده و روده مانند التهاب حاد معده، اختلالات کبد و لوزالمعده و آسیب‌های روده باریک به‌ویژه کولون شود. درصورتی که نفخ با گروهی از علائم هشدار‌دهنده مانند کاهش وزن، کم خونی، اسهال و علائم سوء جذب همراه باشد به بررسی‌های دقیق‌تر نیاز دارد تا با تشخیص علت ایجاد نفخ، درمان مناسب به کار گرفته شود.

توصیه‌هایی جهت کاهش نفخ

غذاهایی را که باعث ایجاد نفخ می‌شود مشخص کنید و به‌تدریج مصرف آنها را کاهش دهید. این مواد شامل حبوبات، کلم، کاهو، بروکلی، پیاز و سیر هستند. نوشیدنی‌های گازدار نیز باید از برنامه غذایی حذف شوند. گاز Co2 موجود در حباب‌های این نوشیدنی‌ها باعث نفخ می‌شود و گاز، تخلیه معده را کند می‌کند. از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که حاوی سوربیتول و فروکتوز هستند اجتناب کنید. مکمل‌های فیبردار و غذاهای سرشار از فیبر نشانه‌های نفخ را تشدید می‌کنند. گاهی اوقات نفخ به یبوست مربوط می‌شود، لذا ابتدا باید این مشکل را برطرف کرد.

اگر پس از مصرف شیر یا محصولات لبنی دچار نفخ می‌شوید، باید یا انواع بدون لاکتوز این محصولات را مصرف کنید و یا لبنیات را همراه با قرص‌های حاوی آنزیم لاکتاز استفاده کنید. مصرف ماست، روغن نعناع فلفلی (Peppermint Oil)، زیره سبز(Cumin)، زیره سیاه(Caraway) و زردچوبه(Turmeric) گاز روده‌ها و نفخ را کاهش می‌دهند. بهتر است وعده‌های غذایی را در حجم کم و دفعات زیاد استفاده کنید. روزانه آب کافی (تا هشت لیوان) بنوشید. کمبود مایعات بدن باعث ایجاد یا تشدید یبوست شده و به افزایش نفخ کمک می‌کند به‌ویژه اگر غذاهای فیبردار مصرف شود. غذاهای تازه و طبیعی مصرف کنید و از مصرف انواع غذاهای سرد و بسته‌بندی شده اجتناب کنید. یک علت توصیه عدم‌مصرف این غذاها کاهش دریافت نمک است.

مصرف زیاد نمک سبب جذب مقدار فراوانی آب از معده می‌شود. مصرف زیاد قهوه، چای و شکلات باعث تحریک هاضمه و ایجاد نفخ می‌شوند. هضم چربی دشوار است و ممکن است باعث اسپاسم و در نتیجه نفخ شود، پس از مصرف غذاهای پرچرب پرهیز کنید. برای کاهش خاصیت نفخ‌آوری لوبیای پخته، می‌توان لوبیا را ۲۴ساعت درون آب خیساند و سپس آب پز کرد. اما این کار دیگر مواد مغذی را نیز از لوبیا خارج می‌سازد. پختن غذاها، هضم آنها را راحت‌تر می‌کند. جویدن آدامس باعث بلع مقادیر زیاد هوا شده و بنابراین باید از آن پرهیز کرد. قدم زدن پس از صرف غذا حرکات روده‌ها را تحریک می‌کند و باعث کاهش نفخ می‌شود.

نفخ شکم

نفخ حالتی است که در آن در معده یا ناحیه شکم احساس پری و سفتی ناراحت‌کننده‌ای به وجود می‌آید.
اگر چه این احساس گاهی اوقات در اثر شکل‌گیری یک تومور، ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر، انسداد و یا سایرعلایم مهمی که اعضای گوارشی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، بروز می‌کند؛ اما به گفته متخصصان آمریکایی، شایعترین دلایل بروز نفخ عبارت از خوردن بیش از اندازه و افراطی، بلعیدن هوا به ویژه به هنگام غذا خوردن، یبوست و یا عدم تحمل قند لاکتوز یا آلرژی غذایی هستند.

نفخ دستگاه گوارش می‌تواند باعث احساس ناراحتی و باد کردن شود که گاهی اوقات در این حالت دفع گاز دستگاه گوارش چه از راه دهان یا مقعد، می‌تواند علایم نفخ را بهبود بخشد.
علاوه بر دلایل فوق‌الذکر درباره بروز نفخ، می‌توان گفت که اگر مواد غذایی خوب در روده هضم نشوند ممکن است این حالت به وجود‌ آید.
غذای هضم نشده و باقی مانده در روده تخمیر می‌شود و گاز تولید می‌کند.

نفخ تجمع گاز در دستگاه گوارش است که با آماسیدن و بادکردن شکم، احساس‌پری و فشار در شکم پس از غذاخوردن و آروغ زدن مشخص می‌شود. نفخ از نشانه‌های سوء هاضمه است و معمولاً بر اثر خوردن برخی غذاها که بادزا و نفخ‌آورند پدید می‌آید.
درمان :نفخ شکم یکی از شکایات شایع گوارشی در افراد می باشد، بطوری که گفته می شود در حدود ۲۰% از افراد در سنین ۹۳-۶۵ سالگی از اتساع شکم به دنبال نفخ رنج می برند. اقدامات درمانی متنوعی همچون تجویز داروهای شیمیایی و تغییرات رژیم غذایی (کاهش مصرف حبوبات، تخم مرغ و افزایش مصرف میوه و سبزیجات) در جهت بهبود افراد مبتلا به نفخ صورت می گیرد. گاهی نیز از دارو مانند قرص دایمتیکون استفاده می‌شود. از سوی دیگر استفاده از داروهای گیاهی در درمان عارضه نفخ مورد توجه قرار دارد مانند خانواده نعناع ( Carminatives )، کارمینت و کارمیناتیف