آگاهی و خودداری بهترین روش است
نشانگان نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) بیماری مزمنی است که سیستم ایمنی را با ویروسی به نام HIV(ویروس نقص ایمنی انسانی) تحتتاثیر قرار میدهد. این ویروس به شکل پیشرفتهای باعث تضعیف سیستم ایمنی میشود. با آسیب یا تخریب سلولهای سیستم ایمنی، HIV در توانایی بدن برای مبارزه با ویروسها، باکتریها و قارچهای بیماریزا، اختلال ایجاد میکند.
این تضعیف، فرد را در قبال عفونتهایی که بدن در حالت معمول در برابر آنها ایستادگی میکند، مثل انواع سینهپهلو، مننژیت (التهاب پردههای مغز) و سرطان آسیبپذیر میکند. عفونت ناشی از این ویروس را عفونت اچآیوی مینامند. واژه ایدز بیانگر مراحل پایانی عفونت HIV است. اگرچه، در زبان روزمره از هر ۲ واژه برای اشاره به یک بیماری استفاده میشود.
۶ راه آلودگی به ویروس ایدز
به طرق زیر ممکن است فرد به ویروس HIV آلوده شود:
۱- فعالیت جنسی
در صورتی که با یک فرد مبتلا، تماس جنسی مهبلی، مقعدی یا دهانی برقرار شود و خون، منی یا ترشحات مهبل او وارد بدن شود، احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد. این ویروس در منی یا ترشحات مهبل فرد مبتلا حضور دارد و از طریق پارگیهای بسیار ظریفی که احتمالا هنگام تماس جنسی در مجرای مقعد یا مهبل ایجاد میشوند وارد بدن خواهند شد. اگر فرد از قبل به یک بیماری مقاربتی مبتلا باشد، خطر ابتلا به ویروس HIV در وی بسیار بیشتر خواهد شد.
۲- خون آلوده
در برخی از موارد ممکن است ویروس از طریق خون و فراوردههای خونی (از جمله خون کامل، گلبول قرمز فشرده، پلاسمای منجمد تازه و پلاکت که هنگام انتقال خون یا فراوردههای خونی استفاده میشوند)، وارد بدن شود.
۳- استفاده از سرسوزن مشترک
اچآیوی به سادگی از طریق سرسوزنها و سرنگهای آلوده به خون حاوی ویروس، منتقل میشود. علت اینکه استفاده مشترک از وسایل لازم برای تزریق داروهای داخل وریدی فرد را در معرض خطر ابتلا به اچآیوی و سایر بیماریهای عفونتی مثل هپاتیت قرار میدهد، همین موضوع است. در صورت تزریق مکرر موادمخدر یا شرکت در رفتارهای جنسی پرخطر، احتمال ابتلا به این بیماری در فرد افزایش پیدا میکند. پرهیز از تزریقهای اشتراکی موادمخدر، مطمئنترین راه پیشگیری از عفونت است.
۴- فرورفتن تصادفی سرسوزن در بدن
احتمال انتقال ویروس ایدز از بیماران مبتلا به اچآیوی به کادر مراقبتهای بهداشتی از طریق فرو رفتن سرسوزن یا بریدگیهای تصادفی ناچیز است. به عبارت دیگر بیش از ۹۹ درصد بریدگیها یا فرورفتن تصادفی سرسوزن به بدن عفونتی را در پی ندارد.
۵- انتقال از مادر به فرزند
بین یکچهارم تا یکسوم زنان باردار مبتلا به HIV درمان نشده، این عفونت را به فرزندان خود منتقل میکنند. در میان زنانی که هنگام بارداری تحتدرمان اچآیوی قرار میگیرند، خطر ابتلای فرزندان تا حدود دوسوم کاهش مییابد.
۶- راههای دیگر
در موارد بسیار نادر، HIV ممکن است از راه پیوند عضو یا بافت یا تجهیزات آلوده دندانپزشکی یا جراحی منتقل شود.
چه مواقعی باید به وجود HIV شک کنیم؟
علایم و نشانههای HIV و ایدز، بسته به مرحله عفونت متغیرند.
اوایل عفونت: فرد در اوایل ابتلا به اچآیوی، ممکن است هیچ نشانهای نداشته باشد. بروز یک بیماری شبهآنفلوانزایی و زودگذر، ۲ تا ۶ هفته پس از ابتلا، پدیده شایعی است. اما از آنجایی که نشانههای این بیماری در ابتدا شبیه بیماریهای دیگر است، ممکن است فرد اصلا به اچآیوی شک نکند. حتی اگر فرد نشانهای هم نداشته باشد، باز هم میتواند ویروس را به دیگران منتقل کند. وقتی ویروس وارد بدن میشود، سیستم ایمنی هم مورد تهاجم واقع میشود. ویروس در گرههای لنفی تکثیر شده و آرامآرام تخریب سلولهای T امدادی (CD4) را شروع میکند.
اواخر عفونت
در خلال فاز یا مرحله نهایی اچآیوی که تقریبا ۱۰ الی ۱۱ سال بعد از عفونت اولیه رخ میدهد، این علایم و نشانههای جدیتر ممکن است پدیدار شوند:
– تعریق فراوان شبانه
– لرز شدید یا تب بالا (۷/۳۷ درجه سانتیگراد) به مدت چند هفته
– سرفههای خشک
– تنگینفس
– اسهال مزمن
– لکههای سفید پایدار یا ضایعات غیرمعمول روی زبان یا در دهان
– سردرد
– تاری و آشفتگی دید
– کاهش وزن
– خستگی پایدار و غیرقابل توجیه
– تورم گرههای لنفی به مدت بیش از ۳ ماه
به عفونت اچآیوی در مرحله نهایی خود، اصطلاحا ایدز گفته میشود.
HIV مثبت به اضافه حداقل یکی از موارد زیر نشانه ابتلا به ایدز است:
– ظهور یک عفونت فرصتطلب مثل سینهپهلوی ناشی از «پنوموسیستیس کارینی.(PCP)» افراد سالم بهطور طبیعی قادر به مقاومت در برابر این عفونت ریوی هستند اما در افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی، این میکروب میتواند در ریهها تکثیر شده و باعث مشکلات تنفسی در فرد شود. کودکان هم در برابر عفونتهای فرصتطلب افراد بالغ، آسیبپذیرند و ممکن است به فرم شدیدتری از بیماریهای شایع دوران کودکی مثل عفونتهای گوش (اوتیت مدیا)، سینه پهلو و التهاب لوزهها مبتلا شوند.
– تعداد سلولهای CD4 در خون به ۲۰۰ تا در میکرولیتر یا کمتر تنزل پیدا کرده است.
در حالت معمول شمار این سلولها در خون بین ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ تا در میکرولیتر است. برخی از افرادی که شمار CD4 آنها به کمتر از ۲۰۰ رسیده، همچنان بیمار به نظر نمیرسند اما پایین بودن شمار CD4، حکایت از نارسایی پیشرونده سیستم ایمنی فرد دارد. بیماری ایدز بلافاصله پس از ابتلا به اچآیوی رخ نمیدهد. در حقیقت زمان بین مواجهه با HIV تا ظهور ایدز، بهطور معمول ۱۰ تا ۱۲ سال است.
چطور باید از ابتلا به HIV مطمئن شد؟
تشخیص HIV، بهطور کلی، با آزمایش خون به منظور یافتن آنتیبادی علیه ویروس آغاز میشود. این آزمایش، ۳ تا ۶ ماه بعد از ظن به مواجهه با HIV بالاترین دقت را دارد. انجام آزمایش اچآیوی بلافاصله بعد از مواجهه با ویروس، دقیق نیست زیرا تولید آنتیبادی علیه ویروس در بدن، زمان میبرد. زمان بین مواجهه با ویروس و مثبت شدن آزمون آنتیبادی علیه HIV را اصطلاحا دوره پنجره مینامند.
این زمان اکثرا ۶ تا ۱۲ هفته است. آزمون آنتیبادی علیه اچآیوی ممکن است متشکل از چند آزمایش باشد. قسمت عمده خون، ابتدا از نظر وجود آنتیبادی مورد آزمایش و غربالگری قرار میگیرد. اگر آنتیبادی اچآیوی ردیابی شد، آزمایش تکرار میشود. اگر در آزمایش دوم هم آنتیبادی مشاهده شد، یک تست تاییدی موسوم به «وسترن بلات» انجام میشود. تلفیق همه این اقدامها دقت در شناسایی آنتیبادی اچآیوی را تقریبا به صد درصد میرساند.
درمان
هیاتی از برترین متخصصان بیماری ایدز، راهکارهایی را برای درمان افراد مبتلا به HIV تهیه کردهاند. این راهکارها هرچند وقت یک بار ویرایش و به روز میشوند. درمان، برای دستیابی به سرکوب تکثیر ویروسی تا حداکثر میزان و مدت ممکن و در عین حال حفظ کیفیت زندگی در حد مطلوب متمرکز است. این رویکرد سفت و سخت را اصطلاحا مداوای ضد ویروسی بسیار فعال (HAART) مینامند. هدف از این مداوا، کاهش سطح ویروس HIV در خون به حداقل ممکن، یا حتی سطحی غیرقابل ردیابی میشود اما این ویروس هرگز کاملا نابود نمیشود. مداوای مذکور با استفاده از تلفیق ۳ یا چند دارو صورت میگیرد.
پیشگیری
دانشمندان در حال تهیه واکسنی برای HIV و ایدز هستند اما متاسفانه برخی از ویژگیهای ویروس اچآیوی ساخت چنین واکسنی را با مشکل روبهرو کرده است. HIV در سلولها زندگی میکند، به تعداد زیاد تکثیر میشود و به سرعت دچار جهش میشود؛ یعنی نسخههای کمی متفاوت از نوع اولیه ایجاد میکند. در حال حاضر، بهترین راه مقابله با اچآیوی، آموزش، آگاهی و اجتناب از رفتارهایی است که میتوانند باعث انتقال این ویروس شوند.