آلودگی هوا پوستتان را بیمار می‌کند
آلاینده‌های محیطی با مکانیسم‌های متعدد می‌توانند باعث ابتلا یا تشدید سرطان پوست شوند
زهرا سادات صفوی سهی /جام جم
پوست بزرگ‌ترین ارگان بدن و اولین سد دفاعی آن در برابر عوامل فیزیکی، شیمیایی و محیطی محسوب می‌شود. می‌توان گفت که سطح وسیع پوست همراه با ورودی‌های مجاری گوارشی و تنفسی، راه‌های شایع ورود عوامل شیمیایی به بدن هستند. به همین دلیل پوشش پوستی محافظ، برای حفظ بقا و محافظت از بدن همه موجودات، بخصوص موجودات ساکن خشکی حیاتی است.
امروزه با پیشرفته و صنعتی شدن جوامع، گسترش صنعت خودروسازی و استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی و خودروها و از همه مهم‌تر، از بین رفتن عوامل دفاعی طبیعی مانند لایه ازون، مراتع و جنگل‌ها، پوست ما در برابر حمله مضاعف آسیب‌رسان بیرونی و اکسیدان‌ها مثل تابش اشعه ماورای بنفش و آلاینده‌های محیطی مثل بخارها و دودهای سمی حاصل از سوخت‌های فسیلی، مواد موجود در دود سیگار، هیدروکربن‌های هالوژنه و فلزات سنگین، مونوکسیدکربن، دی‌اکسیدکربن و… قرار می‌گیرد.
دکترمحمدرضا قاسمی، متخصص پوست و استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران به جام‌جم می‌گوید: از دیرباز نتایج کوتاه و بلندمدت مواجهه با عوامل شیمیایی بر سلامت عمومی بدن کاملا مشخص شده و مطالعه‌ها نشان داده که باعث ایجاد یا تشدید بیماری‌های قلبی، عروقی، ریوی، آسم، تنگی‌نفس و بیماری‌های انسدادی مزمن ریه، عفونت‌های ریوی و سرطان ریه می‌شود اما این عوامل می‌توانند لطمه‌های متعددی به ساختار و ظاهر پوست هم بزنند.
لک‌های پوست در معرض آلودگی هوا تشدید می‌شوند
لک‌های آفتابی، لک‌های رنگدانه‌دار قهوه‌ای تیره هستند که بتدریج با افزایش سن در نواحی در معرض آفتاب پوست مثل صورت، شانه‌ها و پشت دست‌ها ایجاد می‌شوند. هر چه سن بالاتر می‌رود، بروز این لک‌ها بیشتر می‌شود و نتایج مطالعه‌های مختلف نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد سفیدپوستان بالای ۵۰ سال دچار این لک‌ها می‌شوند. این متخصص پوست ادامه می‌دهد: قبلا علت اصلی بروز این ضایعه‌ها را مواجهه طولانی‌مدت با نور آفتاب می‌دانستند اما مطالعه‌های جدید ثابت کرده‌اند که علاوه بر اشعه ماورای بنفش، مواجهه مزمن با آلاینده‌های محیطی، دود و گازهای سمی موجود در هوای کلانشهرها و جوامع صنعتی می‌توانند نقش مهمی در ایجاد و تشدید این لک‌های رنگدانه‌دار روی گونه‌ها و پیشانی داشته باشد. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که آلودگی هوا، یک عامل خطر مستقل در ایجاد این ضایعه‌هاست. به گفته دکتر قاسمی، این نکته در جدیدترین مطالعه‌های سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ مطرح شده است.
آلودگی هوا پوستتان را پیر و پرجوش می‌کند
فرایند پیری پوست دو علت دارد؛ پیری درونزاد پوست که به علت افزایش سن در افراد ایجاد می‌شود و پوست را رنگ‌پریده و خشک و دچار چروک‌های ظریف می‌کند اما نکته مهم‌تر، پیری زودرس یا پروسه برونزاد پیری پوست است. دکتر قاسمی با بیان این مطلب، توضیح می‌دهد: تا قبل از این، دو عامل را در ایجاد پیری زودرس پوست دخیل می‌دانستند؛ مواجهه با نور آفتاب و دود سیگار، اما مطالعه‌های اخیر نشان داده‌اند که آلودگی هوا هم عامل بسیار مهمی در پیری زودرس پوست به شمار می‌رود. این متخصص پوست تاکید می‌کند: این ۳ عامل تاثیر سوء همدیگر را تشدید می‌کنند و باعث بروز چروک‌های خشن، تغییرات رنگدانه‌های پوست و… می‌شوند. البته تاثیر این عوامل روی افراد و نژادهای مختلف تفاوت دارد زیرا پوست برخی افراد به این عوامل حساس‌تر است. علاوه بر این، نتایج مطالعه‌های جدید نشان می‌دهند آلاینده‌های هوا باعث افزایش ترشح سبوم یا چربی پوست و کاهش سطح ویتامین E می‌شوند که تاثیر منفی آن، ایجاد یا تشدید جوش است.
بیماری‌های پوستی در هوای آلوده تشدید می‌شوند؟
پوست ۳ عملکرد عمده دارد؛ اول، سد فیزیکی است و لایه شاخی روی آن مانع نفوذ عوامل مضر و دفع بی‌رویه آب و نمک از طریق پوست می‌شود. دوم، به علت وجود مجموعه‌های پیچیده‌‌ای متشکل از مواد شیمیایی، مانند یک سد شیمیایی در برابر نفوذ عوامل مضر محیطی و مواد حساسیت‌زا عمل می‌کند. سوم، پوست سدی ایمونولوژیک است چون اجزای مختلفی از سیستم ایمنی ذاتی مثل سایتوکاین‌ها و… در آن وجود دارند و بعنوان یک سد ایمنی عمل می‌کنند. دکتر قاسمی می‌گوید: آسیب این عملکردهای پوست در اثر آلاینده‌های محیطی، می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید طیف وسیعی از اختلال‌های پوستی، قرمزی، تورم یا ادم، کهیر، راش‌ها و بثورات پوستی، اگزماهای تماسی، اگزمای سرشتی، بیماری صدف و حتی عفونی شدن ضایعه‌های پوستی قبلی شود.
به گفته این استادیار دانشگاه، نتایج مطالعه‌های قبلی نشان داده مواجهه با آلاینده‌های محیطی در پوست التهاب ایجاد می‌کند و سلول‌های التهابی در آن محل به وجود می‌آید و در صورت طولانی شدن تماس با آلاینده‌ها، مدام این واکنش سلول‌های التهابی در پوست تشدید می‌شود که می‌تواند بصورت یک چرخه معیوب، مشکل‌های بیماران را تشدید کند.
دکتر قاسمی تاکید می‌کند: برخی از این عوارض پوستی مهم‌تر و برخی کم‌‌اهمیت‌تر هستند ولی بتدریج همه آنها می‌توانند روی کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی داشته باشند، او را از نظر مالی به دلیل نوع درمان‌ها دچار مشکل کنند و از نظر روانی و روابط اجتماعی زندگی بیمار را تحت‌تاثیر قرار دهند.
آلاینده‌ها باعث می‌شوند سرطان بگیریم
دکتر قاسمی با اشاره به اینکه آلاینده‌های محیطی با مکانیسم‌های متعدد می‌توانند باعث ابتلا یا تشدید سرطان پوست شوند، توضیح می‌دهد: آلاینده‌های هوا باعث تخریب لایه ازون می‌شوند و نتایج مطالعه‌ها می‌گویند هر یک درصد کاهش قطر لایه ازون، ۲ درصد تابش اشعه ماورای بنفش نوع B را افزایش می‌دهد، در نتیجه افزایش ۲ درصدی ایجاد سرطان‌های پوستی را خواهیم داشت. از سوی دیگر، تماس مستقیم پوستی با مواد مضر می‌تواند باعث ابتلا به سرطان‌های مختلف شود؛ مثلا استنشاق و تماس پوستی کارگران معدن، کارخانه‌های ذوب آهن، افرادی که با آفت‌کش‌ها و رنگ‌‌ها سر و کار دارند و مواجهه با آرسنیک، می‌تواند باعث ایجاد سرطان‌های مختلف، مخصوصا سرطان پوست شود.
می‌توان از این صدمه‌ها پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری، باید پوستمان را از صدمه اشعه ماورای بنفش و آلاینده‌های هوا محافظت کنیم. استفاده منظم و روزانه از پاک‌کننده‌های پوستی باعث می‌شود این آلودگی‌ها و تاثیر سوء آنها را روی پوست کاهش دهیم. این کار باید برحسب شدت مواجهه و ذات پوست باشد؛ مثلا اگر پوست خشک بود، روزی یک بار استفاده از شوینده غیرصابونی(پن) مخصوص پوست خشک کافی است ولی اگر پوست چرب و بیشتر در معرض آلاینده‌ها باشد، باید چند بار در روز آن را با تونرها، پن‌ها و دیگر شوینده‌های غیرصابونی مخصوص پوست چرب تمیز کرد.
به گفته این پزشک متخصص علاوه بر این، باید از استفاده بی‌رویه از لوازم آرایش مخصوصا انواع نامرغوب آن خودداری کرد چون در آنها هم مواد شیمیایی وجود دارد که در همراهی با مواد مضر هوا می‌توانند سلامت پوست را به خطر بیندازند. این استادیار دانشگاه معتقد است باید سعی کنیم قدرت دفاعی پوست را با روشهای مراقبت پوستی افزایش دهیم و به این روش باعث کاهش یا پیشگیری از تاثیر این آلاینده‌های پوستی شویم؛ مثلا با مصرف مرتب مرطوب‌کننده مخصوصا در افرادی که پوست خشک دارند. علاوه بر این، استفاده از ضدآفتاب‌ها بسیار اهمیت دارد. امروزه ثابت شده تابش اشعه ماورای بنفش و آلودگی‌ها ساختار و سلامت پوست را به خطر می‌اندازند و آسیب‌های پوستی شدیدتری ایجاد می‌کنند.
او پنجمین عامل را که برای پیشگیری از صدمه به پوست باید در نظر گرفت، مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها، مخصوصا آنتی‌اکسیدان‌‌های غذایی مثل مرکبات تازه برمی شمارد و می افزاید: می‌توان از ترکیب‌های موضعی آنتی‌اکسیدان‌دار مثل کرمهای حاوی ویتامین C و E استفاده کرد که به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد که به پوست آسیب می‌زند، کمک می‌کند.
درمان ضایعه‌های ناشی از آلودگی هوا
نحوه درمان مشکلاتی که تماس با آلاینده‌های محیطی برای پوست ایجاد می‌کند، دو نوع است، قاسمی می‌افزاید: درمان موضعی با استفاده از کرم‌هایی است که با برداشتن لایه‌های سطحی و مرده پوست، رنگدانه‌ها را کاهش می‌دهند یا مانع ساخت آن می‌شوند مثل کرمهای حاوی اسید میوه که به بهبود چین و چروک هم کمک می‌کنند. علاوه بر این، درمان‌های فیزیکال هم وجود دارد که چین و چروک و لک‌های آفتابی را کاهش می‌دهند مثل سرمادرمانی، لیزرها، روشهای IPL، پیلینگ، میکرودرم ابریشن و… این متخصص پوست در انتها یادآور می‌شود: مطالعه‌های جاری اثبات کرده‌اند پاسخ پوست به مواد سمی موجود در هوا به سن افراد بستگی دارد و هر چه سن بالاتر رود، قدرت پاسخ و مواجهه با آلاینده‌ها روی پوست کاهش می‌یابد بنابراین اگر می‌خواهیم در سنین بالا پوستی سالم و شاداب داشته باشیم، باید از سنین پایین باید در نگهداری و حفاظت از آن در برابر آلاینده‌ها تلاش کنیم. از آن مهم‌تر در صورت بروز علائم پوستی، مخصوصا آنها که پایدار یا در حال گسترش هستند، زودهنگام به پزشک مراجعه کنند تا درمان راحت‌تر و موثر باشد.
دکتر قاسمی افزایش آموزش عمومی به افراد شاغل در محیط‌های باز یا آلوده را بسیار مهم می‌داند و می‌افزاید: رانندگان، پلیس‌ها، دستفروش‌‌ها و… باید اطلاعات عمومی‌شان حتما بالا برود تا متوجه خطرهایی که تهدیدشان می‌کند، باشند. علاوه بر آن، آموزش وسیع عمومی به مردم در مورد مصرف تنباکو و سیگار هم بسیار مهم است چون این دو آثار مضر آلاینده‌های هوا را تشدید می‌کند. به گفته این استادیار دانشگاه، جایگزینی منابع سوختی ناکارآمد و مضر قبلی با منابع تجدیدپذیر و سالم‌تر که به بهبود هوا و وضعیت لایه ازون کمک می‌کند، در سلامت بدن انسان‌ها و مخصوصا پوست می‌تواند بسیار مفید باشد.
