امروزه آمار تماشای تلویزیون و استفاده از کامپیوتر بین جوانان و بزرگسالان و از سوی دیگر کارکردن با رایانه بیش از سال‌های قبل افزایش یافته، به‌طوری که در تعطیلات نیز بیشترین وقت افراد صرف کار با رایانه می‌شود.
بازار بازی‌های رایانهی و اینترنت هم که همیشه داغ است و کودکان و نوجوانان که از طرفداران پروپاقرص بازی‌های رایانه‌ای هستند، گاه ساعت‌ها و شاید در طول روز پای آن می‌نشینند، بی‌‌آنکه بدانند خیره شدن به مانیتور به مدت طولانی به چشمانشان آسیب می‌رساند.
همواره یکی از سوالات و دغدغه‌های والدین این است که کار با رایانه تاثیری بر دید و سلامت چشم فرزندشان دارد یا نه؟ اگر پاسخ مثبت است چه عوارضی سلامت چشم را تهدید می‌کند؟
بیماری‌های چشمی شایعترین شکایت کاربران رایانه
رایانه دارای صفحه مانیتوری است که فاصله کاربر با آن نزدیک است. هر کاری که با فاصله نزدیک و به صورت طولانی‌مدت انجام شود، مانند قالیبافی، کتاب خواندن و کار با رایانه می‌تواند چشم را ضعیف کند.
زمانی که افراد ۷ تا ۸ ساعت به طور مداوم با رایانه کار می‌کنند، ماهیچه‌های تطابقی چشم اسپاسم پیدا می‌کنند و چشم‌درد، تهوع و سردرد به وجود میآید.
در این شرایط چشم مدام حالت تطابق و تقارب پیدا می‌کند تا بتوانیم فاصله نزدیک را به راحتی ببینیم. معمولا در سنین جوانی این کار به خوبی انجام می‌شود اما با افزایش سن و بروز پیرچشمی، برای ایجاد تطابق و تقارب، استفاده از عینک ضروری است.
براساس نتایج تست‌هایی که در گذشته انجام شده، کار نزدیک و زیاد با کامپیوتر باعث تشدید حالت نزدیک‌بینی خواهد شد. طی نتیجه مقالات، حتی اگر نوجوانانی که خود را برای ورود به کنکور آماده می‌کنند چشمشان ضعیف و شماره عینکشان ۲- یا ۳- است، به علت مطالعه طولانی‌مدت ممکن است نمره عینکشان یک شماره بالا برود. کار با رایانه نیز از این اصل مستنثی نیست و باعث تشدید حالت نزدیک‌بینی و بالارفتن شماره عینک خواهد شد.
معمولا در نتیجه اسپاسم ماهیچه‌های تطابقی و تقاربی و درگیری عضلات، چشم فرد در پی کار با رایانه یا مطالعه و… خسته می‌شود و ممکن است احساس خواب‌آلودگی به او دست دهد.
خشکی چشم، سوغات کار با رایانه
یکی دیگر از عوارض کار با رایانه خشکی چشم است. معمولا به علت آلودگی هوا، گردوغبار یا استفاده از مواد آرایشی و کار مداوم با رایانه مجاری غده‌های اشکی چشم برخی افراد تنگ و بسته و در نتیجه خشکی چشم ایجاد می‌شود. این افراد حتی در حالت عادی هم از چشمانشان اشک میآید و مجبورند مرتب پلک بزنند و هنگام کار با رایانه هم دچار قرمزی، خشکی، اشک‌ریزش و احساس جسم خارجی در چشم‌ها می‌شوند.
افراد مبتلا به خشکی چشم باید علاوه بر اینکه هنگام کار با رایانه عمدا پلک می‌زنند، از قطره اشک مصنوعی هم استفاده کنند. قطره اشک مصنوعی را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه کنید. استفاده از آن ضرری ندارد.
چه باید کرد؟ پلک زدن کافی است؟
یکی از عوامل موثر در بروز خشکی چشم پلک‌نزدن هنگام استفاده از صفحه نمایش است. این مشکلات می‌تواند با به کارگیری ارگونومی صحیح شامل استفاده از مانیتورهای استاندارد، اندازه مناسب صفحات کامپیوتر، نشستن در فاصله مناسب، شرایط خاص نگاه (زاویه نگاه) به صفحه کامپیوتر به طوری که ۲۰-۱۰ درجه پایین‌تر از چشم باشد و رعایت فاصله حدود ۳۰-۲۵ سانتی‌متر کاهش یابد.
استراحت در فواصل مناسب حین استفاده طولانی‌مدت از صفحه نمایش رایانه نیز اهمیت دارد بنابراین اگر جزو افرادی هستید که مدام با رایانه کار می‌کنید، بهتر است بعد از یک مدت زمان کار مشخص مثلا هر نیم یا یک ساعت یکبار، زمانی هرچند کوتاه را برای از بین رفتن حالت تطابق و تقارب چشم اختصاص دهید. برای چند ثانیه چشم‌ها را ببندید یا به نقطه‌ای مانند آسمان نگاه کنید تا خستگی آنها از بین برود.
فراموش نکنید نور اتاق و پیش‌زمینه صفحه نمایش رایانه ۲ عامل تاثیرگذار بر سلامت چشم است. نور کم اتاق یا محل کار و رنگ نامناسب پیش‌زمینه صفحه نمایش رایانه، باعث ایجاد عیوب انکساری در چشم می‌شود. از مهم‌ترین علت خستگی چشم کاربران، عیوب انکساری اصلاح نشده یا درست اصلاح‌نشده است که در این بین، افراد دوربین و آستیگمات بیشتر دچار ناراحتی می‌شوند.
خستگی چشم، تاری دید، سوزش، خارش یا اشک ریزش، اختلال کوتاه مدت و موقت دید رنگی و سردرد از علایم شایع استفاده طولانی‌مدت از رایانه است. برخلاف اینکه در وضعیت‌هایی مانند تماشای تلویزیون، راه‌رفتن، کتاب خواندن و… ممکن است محل خود را تغییر دهیم، زمانی که با رایانه کار می‌کنیم، در بیش از ۹۰ درصد موارد صندلی و صفحه مانیتور هر دو ثابت هستند. در نتیجه ماهیچه‌های کره چشم در حالت اسپاسم قرار می‌گیرند.
برای رفع خستگی چشم‌ها باید در ازای هر یک ربع کار با رایانه، یک دقیقه به فاصله‌ای دورتر از ۶ متر نگاه کنید. اگر این توصیه را رعایت نکنید، حتما دچار اسپاسم، سردرد، خستگی و تاری دید خواهید شد که به آن CVS یا خشکی چشم می‌گویند.
نکته‌های کلیدی
۱. یکی از مهم‌ترین دلایل خشکی و سـوزش چشـم هنـگام کار با کامپیوتر کاهش میزان پلک زدن است. تقریبا در این حالت افراد یک‌پنجم حالت عادی پلـک می‌زننـد. خیره شدن به صفحه مانیتور و تمرکز روی موضوع کار، باعث می‌شود تا کمتر پلک بزنید و در نتیجه اشک روی سطح چشم سریع‌تر تبخیر شود. اگر پیوسته با کامپیوتر کار می‌کنید، بهتر است به این مساله توجه داشته باشید.
۲. هر ۵ تا ۱۰ دقیقه سعی کنید نگاه خود را از مانیتور بردارید و به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه به نقطه‌ای دورتر نگاه کنید. این کار باعث استراحت عضلات چشم می‌شود.
۳. اگر تایپیست هستید، برای جلوگیری از خستگی چشم، صفحه نوشته شده را در حداقل فاصله و هم‌سطح با مانیتور قرار دهید. برای این کار می‌توانید از دستگاه گیره کاغذ استفاده کنید.
۴. فاصله مانیتور با چشمان شما باید ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر باشد.
۵. مراقب باشید نور پنجره یا روشنایی اتاق به صفحه مانیتور نتابد.
۶. اگر بر اثر کار با کامپیوتر دچار مشکلات چشمی هستید، بهتر است به یک چشم‌پزشک مراجعه کنید تا احتمال اختلالات انکساری اصلاح‌نشده، نزدیک‌بینی، آستیگمات، دوربینی، پیرچشمی و بیماری‌های زمینه‌ای چشم بررسی شود.
دکتر رضا زارعی‌ابیانه، جراح و متخصص چشم، فوق‌تخصص قرنیه و استادیار تهران
